چالش‌ها و راهکارهای مدیریت آب‌های سطوحی در تهران

تهران، به عنوان پایتخت و پرجمعیت‌ترین شهر ایران، همواره با چالش‌های متعددی در زمینه مدیریت منابع آب و رواناب‌های سطحی مواجه بوده است. رشد بی‌رویه شهرنشینی، افزایش سطح نفوذناپذیر، تغییرات اقلیمی و محدودیت‌های زیرساختی مدیریت کارآمد آب‌های سطحی را به یک ضرورت ناپذیر تبدیل می‌کند. این مقاله به بررسی وضعیت فعلی سیستم جمع‌آوری آب‌های سطحی در تهران، چالش‌های پیش رو و راهکارهای پیشنهادی برای بهبود عملکرد آن می‌پردازد.

سیستم سنتی جمع‌آوری آب‌های سطحی در تهران بر روی شبکه‌های جوی‌های روباز (گاترها) در کنار خیابان‌ها و معابر، کانال‌های بزرگتر روباز و پوشیده و لوله‌های زیرزمینی است. این سیستم، آب از بارندگی‌ها و ذوب برف را جمع‌آوری کرده و به سمت اصلی‌های شهر، مانند رودخانه‌ها و مسیل‌های طبیعی و مصنوعی، هدایت می‌کند. قدمت برخی از این زیرساخت‌ها در دهه‌های گذشته بازمی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ ‌‌‌

یکی از مهم‌ترین چالش‌های سیستم آب‌های سطحی تهران، دارای شبکه‌های موجود در برخی مناطق است. افزایش ساخت و ساز و تبدیل فضاهای باز به سطح نفوذناپذیر، حجم رواناب تولیدی در زمان بارندگی را افزایش داده است. در نتیجه، شبکه قدیمی زهکشی در بسیاری از نقاط شهر، به ویژه در مناطق با تراکمی بالا و شیب کم، قادر به انتقال حجم بالای آب نبوده و باعث ایجاد آبگرفتگی معابر و ایجاد اختلال در زندگی می‌شود.

رسوب گذاری و تجمع مواد زائد در جوی ها و کانال های روباز نیز از دیگر مشکلات اساسی است. عدم پاکسازی منظم و بر اساس این ساختارها، انتقال آب را کاهش داده و در زمان بارندگی های شدید، احتمال سرریز شدن و آبگیری را افزایش می دهد. علاوه بر این، تجمع و آبگیری در این کانال‌ها، محیط زیست را نیز به خطر می‌اندازد.

فرسودگی و تخریب زیرساخت‌های موجود نیز یک چالش جدی محسوب می‌شود. لوله‌های قدیمی زیرزمینی در اثر گذشت زمان و عوامل محیطی دچار خوردگی و شکستگی شده و کارایی خود را از دست داده‌اند. تعمیر و نگهداری این زیرساخت های فرسوده نیازمند سرمایه گذاری قابل توجه و برنامه ریزی دقیق است.

عدم پارچگی و هماهنگی بین مناطق مختلف شهری در طراحی و اجرای سیستم‌های آب‌های سطحی نیز به چشم می‌خورد. توسعه ناهمگون شهر و عدم وجود یک طرح جامع و یکپارچه برای مدیریت رواناب در سطح کلان شهر، منجر به مشکلاتی در انتقال آب بین مناطق و آسیب پذیری برخی نقاط می شود.

برای مقابله با این چالش‌ها و بهبود عملکرد سیستم‌های سطحی تهران، بررسی آب‌های نوین و نیاز جامع است. یکی از مهم‌ترین راهکارها، افزایش شبکه موجود از طریق احداث کانال‌ها و لوله‌های جدید با قطر و ظرفیت مناسب است. مناطق اولویت‌بندی آسیب پذیر و سرمایه‌گذاری هدف در توسعه زیرساخت‌های زهکشی این مناطق، می‌تواند به کاهش خطر آبگرفتگی کمک کند.

اجرای برنامه‌های منظم و مکانیزه برای پاکسازی و لایروبی جوی‌ها و کانال‌های روباز، نقشی در امنیت انتقال آب و بهبود سلامت محیط خواهد داشت. استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش و شناسایی نقاط بحرانی و زمانبندی بهینه عملیات پاکسازی است.

ایجاد و نوسازی زیرساخت‌های فرسوده نیز باید در اولویت قرار گیرد. شناسایی لوله‌های آسیب‌دیده و جایگزینی آن‌ها با لوله‌های با کیفیت و مقاوم، از هدررفت آب و کاهش کارایی سیستم جلوگیری می‌کند. با استفاده از فناوری‌های نوین در تشخیص اطلاعات و تعمیرات می‌توان هزینه‌ها و زمان اجرای پروژه‌ها را کاهش داد.

توسعه و اجرای طرح جامع مدیریت آب‌های سطوحی در سطح کلان شهر تهران با هماهنگی بین مناطق و نهادهای ذیربط، امری حیات است. این طرح مدلسازی دقیق جریان رواناب، شناسایی نقاط بحرانی، تعیین اولویت‌های سرمایه‌گذاری و ارائه راهکارهای یکپارچه برای جمع‌آوری، انتقال، دریافت و استفاده مجدد از آب‌های سطحی باشد.

استفاده از سیستم‌های نوین مدیریت آب‌های سطوحی مانند کانال‌های پیش‌ساخته، سیستم‌های نفوذی (مانند حوضچه‌های نفوذی و نفوذپذیر) و سیستم‌های ذخیره‌سازی آب باران در طراحی‌های شهری جدید و بازسازی‌های موجود، می‌تواند به کاهش حجم رواناب و افزایش پایداری سیستم کند. استفاده از بام‌های سبز و فضای سبز شهری نیز نقش مهمی در کاهش رواناب و بهبود کیفیت آب دارد.

آموزش و مشارکت در زمینه مدیریت آب‌های سطحی نیز نباید نادیده گرفته شود. آگاه سازی مردم در موارد عدم ریختن ریختن در جوی ها و کانال ها، گزارش دهی مشکلات مربوط به سیستم زهکشی و استفاده از روش های جمع آوری آب باران در محیط خانگی، می تواند به بهبود عملکرد کلی سیستم کمک کند.

در نهایت، گاتر در تهران مدیریت آب‌های سطحی در تهران یک چالش چندوجهی است که نیازمندی‌های جامع، سرمایه‌گذاری مستمر، استفاده از فناوری‌های نوین و مشارکت فعال همه ذینفعان است. با برنامه‌ریزی‌های مناسب و برنامه‌ریزی بلندمدت، می‌توانم سیستم جمع‌آوری آب‌های سطحی تهران را به یک سیستم کارآمد، پایدار و سازگار با نیازهای شهر و محیط تبدیل کند و از خطرات ناشی از رواناب‌های کنترل‌نشده کاست. آینده تهران در گرو مدیریت هوشمند منابع آب، از جمله آب‌های سطحی، نهفته است.